Ken je iemand die altijd de schuld ergens anders neerlegt? Die niet snel zelf iets verkeerd doet? Waarschijnlijk wel. En waarschijnlijk ken je ook mensen die simpelweg zelf de verantwoordelijkheid nemen voor iets dat niet gaat zoals gepland. Dat zijn de twee manieren hoe je kunt reageren op een situatie: vanuit een rol als getroffene (slachtoffer), of vanuit een verantwoordelijke rol. Maar hoe ga je om met iemand die altijd reageert als getroffene?
Trainer en samenwerkingscoach Ildikó Pehlig. Zij ondersteunt al ruim 15 jaar teams, teamleden en leiders in hun ontwikkelproces. Ze maakt op praktische wijze de impact van woorden en houding helder. “Je reactie wordt gevormd door bepaald gedrag. Stel, er zit iets tegen. Wat doe je dan? Leg je de schuld ergens anders neer, of kijk je naar wat je zelf anders had kunnen doen? Heb ik het stuur in handen, of heb ik het aan iemand anders gegeven?”
Het stuur in eigen handen
Je reactie wordt gevoed door hoe je in het leven staat. Door je emoties en door je opvoeding. Stel, je zit op een e-mail te wachten tijdens het werk. Het antwoord op die e-mail heb je nodig voor een vergadering die over twee uur begint. Dan kun je op twee manieren reageren: vanuit een rol als getroffene of een verantwoordelijke rol. De rol van getroffene zal zeggen: ‘Iemand antwoordt niet. Dat is de schuld van de ander.’ Maar in de verantwoordelijke rol onderneem je actie. Jij hebt informatie nodig. Wat ga je doen? Bel je degene van wie je informatie nodig hebt? Had je duidelijker kunnen afspreken wanneer je het nodig hebt? Had je er hoge prioriteit aan kunnen geven? Waarom besef je pas twee uur voor de vergadering dat je nog geen antwoord hebt? Je neemt zelf de verantwoordelijkheid over gedrag waar je niet blij van wordt.
In deze situatie is het heel duidelijk wie het stuur in handen heeft: degene in de verantwoordelijke rol. In elke samenwerking zijn er volgens Ildikó mensen die overwegend in de getroffenerol blijven zitten. Hoe komt dat?
Waarom de getroffenerol zo fijn is
Mensen kiezen de rol van getroffene, omdat het ze iets oplevert. Elke handeling die we doen, gaat om het krijgen van waardering. In de rol van getroffene kan het een vraag om aandacht zijn voor een probleem. Ze zeggen mogelijk letterlijk: ‘help mij’ , ‘ik kom niet verder”, “ik heb het te druk”. En door de machteloze energie van de getroffenerol geven andere mensen de aandacht. Een andere reden dat mensen in de getroffenerol zitten, is veiligheid. ‘Ik kan er niks aan doen dat het fout gaat.’ Want als de brug open staat, dan is dat niet hun fout. Of wel? Hadden ze eerder weg kunnen gaan van huis in het zomerseizoen met veel pleziervaart? Een getroffene schuift de verantwoordelijkheid van zich af, in plaats van de verantwoordelijkheid te nemen.
Het gevolg van de getroffenerol
De samenwerking of het project stagneert. Je komt niet verder, omdat meerdere mensen zeggen: ‘ik kan er niks aan doen.’ Of als de wet- en regelgeving niet in hun voordeel werkt, dan wordt er geroepen: ‘Wat wil je dat ik doe, de hele GWW veranderen?’
Dit roept irritatie op binnen de samenwerking. Mensen met het stuur in handen willen verder. Het gevolg is vaak dat getroffenen aan de zijlijn komen te staan en bij belangrijke keuzes minder snel worden meegenomen. Dit gebeurt vaak onbewust. Uit onderzoek blijkt dat mensen die zelf keuzes maken, succesvoller, vitaler en gelukkiger zijn. Daar stroomt de energie. Er is altijd wel iets dat je kunt doen. En kun je de situatie niet op dat moment redden, dan kun je er de volgende keer mee aan de slag.
Van getroffene naar verantwoordelijke
Stel: de aannemer geeft aan dat er irritatie is over vertragingen in een project. De opdrachtgever mag keer op keer een beslissing uitstellen, maar de aannemer moet op tijd leveren. Dat voelt oneerlijk. Ga je bij andere mensen klagen? Of stap je in de verantwoordelijke rol? In de verantwoordelijke rol accepteer je dat je ervoor hebt gekozen om met overheden samen te werken. Je weet dat zij andere regels hebben rondom vertragingen van een project. Vanuit de verantwoordelijke rol kun je ervoor kiezen om niet meer samen te werken met partijen die jou irriteren. Nu denk je misschien: ‘Ja, maar dan heb ik geen werk.’ Dat klopt. En dan zijn er twee dingen die je kunt doen: accepteer de complicaties van een bepaalde samenwerking of onderneem actie.
De belangrijkste tip om van getroffene naar verantwoordelijke te gaan is om je af te vragen: ‘wat kan ik nu doen?’ Dit is ook een mooie vraag om aan de “getroffene” te stellen als bijdrage tot een actie.
En dan zijn er 3 mogelijkheden, de AAA:
- Werkelijk in Actie komen
- Accepteren dat het is zoals het is, en dan bedoelen we werkelijk accepteren: het is wat het is.
- Afstand doen: besluiten dat je het niet langer wilt meemaken en onderneemt stappen waardoor je definitief afstand doet van de niet wenselijke situatie.
